Hálendi Íslands - Óbyggðir og víðerni

Óbyggð víðerni eru varla til lengur í Evrópu og er hálendi Íslands eitt stærsta víðerni í Evrópu, þar sem ósnortin og lítt snortin náttúra nýtur sín. Verndun hálendisins á Íslandi er eitt brýnasta verkefni í íslenskri náttúruvernd. NSÍ munu því beita sér m.a. fyrir:

• Að gera hálendið allt að einum þjóðgarði með lögum frá Alþingi. Þar með verði hálendi Íslands sett undir eina skipulagsstjórn og svæðið skýrt afmarkað og skilgreint.
• Að standa gegn óraunhæfum hugmyndum um stórfelld virkjunaráform og lagningu sæstrengs til orkuútflutnings.
• Að raflínur verði lagðar í jörð eins og frekast er unnt.
• Að aðgengi og umferð almennings byggi á forsendum vistvænnar ferðamennsku.
• Að vegir verði ekki byggðir upp frekar en orðið er.

Jarðvegsrof og landgræðsla

Jarðvegsvernd er aðkallandi verkefni fyrir alla jarðarbúa vegna mikilvægi hennar fyrir matvælaframleiðslu og þar með framtíðarheill okkar. Aðgerðir til að tryggja ábyrga nýtingu lands, verndun gróðursvæða og að koma í veg fyrir myndun eyðimarka er því órjúfanlegur hluti náttúruverndar. Ástand vistkerfa í náttúru Íslands er víða bágborið vegna jarðvegsrofs. Til að hraða nátttúrulegri uppbyggingu þeirra ber að stuðla að sjálfbærri landnýtingu, beitarstýringu og friðun lands þar sem það á við. Þar sem ekki verður komist hjá að grípa inn í jarðvegsrof með landgræðsluaðgerðum, setja NSÍ fram eftirfarandi stefnu.

• Svæðum til landgræðslu verði forgangsraðað og markmið aðgerða verði skýr.
• Ekki verði hróflað við náttúrulega grónu landi eða náttúrulegum eyðimörkum, en kröftum beint að stöðvun hraðfara jarðvegsrofs og uppbyggingu gróðurfars í samræmi við náttúruleg skilyrði hvers staðar.
• Landgræðsluaðgerðir verið umhverfismatskyldar, það með talin skógrækt. Við endurheimt náttúrulegra búsvæða skal miða við sjálfgræðslu innlendar tegunda en beita stórtækum aðgerðum því aðeins að brýn landnýtingarsjónarmið krefjist þess.
• Fylgst verði með árangri og afdrifum svæða eftir landgræsluaðgerðir og niðurstöður verði gerðar almennigi aðgengilegar.

Sérstæð íslensk náttúra og vistkerfi

Á Íslandi er að finna margar einstæðar náttúruperlur. Til þeirra má telja ungar jarðmyndanir á borð við lítt veðruð yfirborðshraun, lindarsvæði, mosaþembur, fossa og hverasvæði, sem Íslendingum ber skylda til að vernda. Á Íslandi eru einnig plöntur og dýr sem eru um margt einstæð fyrir Evrópu og þótt víða væri leitað. NSÍ munu því beita sér m.a. fyrir:

• Að friðlýsa allar eldborgir, óraskaða og lítt raskaða klepra- og gjallgíga, ásamt tengdum yfirborðshraunum.
• Að þjóðgarðurinn á Þingvöllum verði stækkaður og allt vatnsvið Þingvallavatns verði gert að friðlandi fyrir árið 2000.
• Að endurheimta hið mikilfenglega lífríki Efra-Sogs svo hinn sögufrægi urriði fái aftur notið sín.
• Að endurheimta vistkerfi framræstra votlenda.
• Að vernda og hlúa að náttúrlegum stofnum bleikju, urriða og lax.
• Friðun vatnasviða Jökulsár á Fjöllum, Jökulsár á Brú og Jökulsár á Fljótsdal.
• Að vernda búsvæði og hlúa að fuglategundum sem ekki verpa annars staðar í Evrópu, þ.á.m. himbrima, straumönd, húsönd og heiðargæs. Að vernda búsvæði umferðarfarfugla, þ.á.m. margæsar og rauðbrystings.
• Að vernda og hlúa að birkiskógum, mosum og fléttum sem eru áberandi í íslensku landslagi og standa vörð um aðrar upprunalegar lífverur sem hætt eru komnar samkvæmt íslenskum válistum. 

 
Lífríki sjávar

Nýting og verndum lífríkis sjávar verður ávallt að grundvallast á vísindalegri þekkingu á útbreiðslu, magni og veiðiþoli viðkomandi stofns. Fiskveiðistjórnun skal vera samkvæmt stjórnlíkönum um langtímaafrakstur fiskistofna (sbr. aflareglu fyrir þorsk frá 1995). Mikilvægt er að nýtingu og endurnýjun auðlinda sjávar stafi ekki ógn af mengun. NSÍ munu því m.a.:

• Beita sér fyrir ábyrgri fiskveiðistjórnun, enda hafi Íslendingar fulla burði til að vera öðrum þjóðum fyrirmynd í þeim efnum.
• Beita sér fyrir því að Ísland virði alþjóðlegar samþykktir um verndum lífríkis sjávar.
• Vinna gegn mengun sjávar, einkum af völdum þrávirkra, lífrænna eiturefna. Mikilvægt er að almenningur eigi þess kost að fylgjast með alþjóðlegu samstarfi í þeim efnum.
• Beita sér fyrir öflugu samstarfi fiskveiðiþjóða gegn vá af völdum geislavirkrar mengunar.

Andrúmsloftið

Breytingar á loftslagi og veðurfari af völdum gróðurhúsaáhrifa er eitt helsta umhverfisvandamál jarðarbúa. Byggð við Norður-Atlantshaf og nýtingu náttúruauðlinda er undir því komin að þessari vá verði bægt frá með öguðu og hnitmiðuðu alþjóðlegu samstarfi. Því munu NSÍ vinna m.a. að eftirfarandi:

• Að dregið verði úr losum gróðurhúsalofttegunda og að Ísland verði fremst í röð ríkja í alþjóðlegu samstarfi um takmörkun á losun gróðurhúsalofttegunda í samræmi við rammasamning Sameinuðu þjóðanna um loftslagsbreytingar.
• Að fylgjast grannt með samningaviðræðum fyrir ráðstefnu á vegum S.Þ. um loftslagsbreytingar, sem haldin verður í Kyoto í desember 1997. Evrópusambandið hefur lagt fram tillögu um 15% niðurskurð á losun gróðurhúsalofttegunda fyrir árið 2010 frá því sem varð árið 1990. Samtök lítilla eyríkja (Small Island States) hafa lagt fram tillögu um 20% niðurskurð fyrir árið 2005, einnig miðað við 1990. Íslensk stjórnvöld hafa hins vegar ekki treyst sér til að styðja tillögur ESB. Náttúruverndarsamtök Íslands gera kröfu um að íslensk stjórnvöld leggist á árar með þeim sem lengst vilja ganga í þessum efnum, enda mæla vísindalega rök með því.
• Að dregið verði úr losun ósoneyðandi efna í samræmi við Vínarsamninginn og bókunum við hann.

Endurskoðun laga

Íslensk löggjöf á sviði náttúruverndar og umhverfismála þarfnast endurskoðunar. Efnisatriði núverandi náttúruverndarlaga eru sum úr sér gengin og í lögin vantar ákvæði í samræmi við nýjar og breyttar forsendur í náttúruverndarmálum. Þá þarf að sníða ýmsa vankanta af lögum um mat á umhverfisáhrifum og ekki síður af framkvæmd laganna. Í þessu sambandi munu NSÍ beita sér m.a. fyrir:

• Endurskoðun á lögum um náttúruvernd. Huga þarf sérstaklega að ákvæðum sem skírskota til búsvæða tegunda og heilla vistkerfa. Einnig er brýnt að efla til muna þátt eftirlits í íslenskri náttúruvernd frá því sem nú er.
• Endurskoðun á lögum um mat á umhverfisáhrifum, með áherslu á að lögin fullnægi ýtrustu kröfum um umhverfisvernd og gegnsæi við ákvarðanatöku. Lögð verði sérstök áhersla á að mat á umhverfisáhrifum sé heildstætt og taki til allra helstu þátta sem tengjast viðkomandi framkvæmd. Lækka þarf viðmiðunargildi fyrir matskyldar framkvæmdir á sumum sviðum, einkanlega hvað varðar stærð efnistökustaða. Tryggja þarf betur þátttöku sérfræðinga í náttúrufræðum á stjórnsýslustigi framkvæmda sem gangast undir mat á umhverfisáhrifum. Nauðsynlegt er að framkvæmdaraðili kynni almenningi betur en nú er gert fyrirhugaða framkvæmd strax á því stigi sem hún er kynnt Skipulagi ríkisins.
• Skýrari lögum um almannarétt.

Alþjóðlegt samstarf

Náttúruverndarsamtök Íslands munu beita sér fyrir samstarfi við systursamtök innanlands og erlendis. Í því sambandi má nefna norðurheimskautsverkefni Alþjóðanáttúruverndarsjóðsins (WWW, Arctic Program). Norðurheimskautsmál eru hnattræn í eðli sínu, m.a. vegna þess að mengun virðir ekki landamæri og margar lífverur ferðast milli landa og heimsálfa. NSÍ munu einnig fylgjast náið með framvindu samstarfs innan Norðurheimskautsráðsins (Arctic Council, AEPS, CAFF, PAME).

Endurnýting

Lykilatriði í hugtakinu sjálfbær þróun eru að draga úr neyslu, auka nýtni og endurvinna úrgang. Í þessu skyni munu NSÍ beita sér m.a. fyrir:

• Að tekin verði upp heilstæð stefna um endurvinnslu úrgangs á Íslandi með samstarfi sveitarfélaganna og lögum frá Alþingi.
• Að koma á framfæri upplýsingum um hvernig draga megi úr úrgangi og efla vistvæna framleiðslu. 

Lög Náttúruverndasamtaka Íslands

Lögð fyrir og samþykkt á aðalfundi 2015.

1. grein – Aðsetur og varnarþing
 

Náttúruverndarsamtök Íslands starfa um land allt. Aðsetur þeirra og varnarþing  í Reykjavík. Samtökin starfa óháð opinberum aðilum og hagsmunaaðilum hvers konar.

2. grein − Markmið
 

Markmið samtakanna er að umhverfis- og náttúruverndarsjónarmið móti íslenskt samfélag. Samtökin starfa að þessu markmiði með því að: 

• Efla vitund almennings um umhverfismál og náttúruvernd.
• Fræða almenning um gildi náttúrunnar í staðbundnu og hnattrænu samhengi.
• Upplýsa félagsmenn og aðra landsmenn um þróun í umhverfisvernd á alþjóðavísu.
• Veita stjórnvöldum og atvinnufyrirtækjum gagnrýnið aðhald.
• Vinna að bættri lagasetningu í þágu umhverfis- og náttúruverndar.
• Þrýsta á um að stjórnvöld virði alþjóðlegar skuldbindingar í umhverfismálum.
• Taka þátt í alþjóðlegu samstarfi á vettvangi umhverfisverndar
• Eiga samstarf við systursamtök hérlendis sem erlendis.

3. grein − Félagsmenn

Félagsmenn geta orðið allir lögráða einstaklingar sem aðhyllast markmið samtakanna og vilja starfa í samræmi við lög þeirra. Stjórn annast inntöku félagsmanna en getur skotið inntökubeiðni til aðalfundar ef sérstaklega stendur á.

Félagsmenn greiða félagsgjöld og er atkvæðisréttur á aðalfundi og félagsfundum bundinn við að félagsmaður hafi greitt félagsgjald næstliðins árs. Nýir félagsmenn hafa þó full réttindi á inntökuárinu. Stofnfélagar teljast þeir sem undirrituðu stefnuyfirlýsingu samtakanna fyrir 30. september 1997.

4. grein – Stjórn

Stjórn samtakanna skal kjörin ár hvert á aðalfundi og er hún skipuð fimm mönnum. Þá eru kjörnir tveir varamenn og hafa þeir rétt til setu á stjórnarfundum. Formaður og gjaldkeri skulu kjörnir sérstaklega á aðalfundi en stjórn skiptir að öðru leyti með sér verkum. Stjórn setur sér starfsreglur sem skulu birtar á vefsetri samtakanna.

Stjórn annast málefni samtakanna milli aðalfunda og gerir grein fyrir starfi sínu á félagsfundum og í tölvupósti til félagsmanna. Stjórnarfundir skulu að jafnaði haldnir ekki sjaldnar en á tveggja mánaða fresti. Á stjórnarfundum skulu ritaðar fundargerðir þar sem fram koma helstu umfjöllunarefni og ákvarðanir. Skulu þær birtar reglulega á vefsetri samtakanna. Stjórn skal setja sér starfsreglur og skulu þær birtar á vefsetri samtakanna.

5. grein – Aðalfundur

a) Aðalfund Náttúruverndarsamtaka Íslands skal halda fyrir 1. maí ár hvert. Til aðalfundar skal boða með tveggja vikna fyrirvara. Það skal gert með tölvupósti til allra félagsmanna sem hafa tilkynnt netfang sitt, með tilkynningu á vefsetri samtakanna og með auglýsingu í víðlesnu dagblaði. Aðalfundur er lögmætur sé löglega til hans boðað.

b) Reikningsár samtakanna er almanaksárið. Reikningar eru bornir undir aðalfund og skulu hafa undirritun bæði faglegra og félagslegra endurskoðenda. Reikningar skulu liggja frammi á skrifstofu samtakanna og á vefsetri þeirra í a.m.k. viku fyrir boðaðan aðalfund.

c) Framboð til stjórnar skulu koma fram eigi síðar en viku fyrir aðalfund og skulu þau birt á vefsetri samtakanna. Hafi ekki borist nægilega mörg framboð er heimilt að tilkynna um framboð á aðalfundi.

d) Lagabreytingatillögur skulu berast stjórn skriflega eigi síðar en viku fyrir aðalfund og skulu þær síðan liggja frammi á skrifstofu samtakanna og á vefsetri þeirra. Til að lagabreytingartillaga nái fram að ganga þarf hún að hljóta a.m.k. 2/3 hluta greiddra atkvæða á aðalfundi.

e) Dagskrá aðalfundar skal vera: 

1. Setning aðalfundar.
2. Kjör fundarstjóra og annarra embættismanna fundarins.
3. Skýrsla stjórnar og umræður um hana.
4. Endurskoðaðir reikningar kynntir og afgreiddir.
5. Ákvörðun árgjalds.
6. Lagabreytingar.
7. Kjör formanns.
8. Kjör gjaldkera.
9. Kjör þriggja annarra stjórnarmanna.
10. Kjör tveggja varamanna í stjórn.
11. Kjör tveggja félagslegra skoðunarmanna.
12. Önnur mál.

5. grein − Félagsfundir

Stjórn samtakanna boðar til félagsfundar þegar þurfa þykir og er það gert með tölvupósti til félagsmanna og tilkynningu á vefsetri samtakanna með minnst þriggja daga fyrirvara. Félagsfundir eru ályktunarbærir.

Almennir félagsmenn, þrjátíu eða fleiri, geta krafist félagsfundar með skriflegri áskorun til stjórnar þar sem fram kemur hvert tilefnið er og hvaða mál á að leggja fyrir fundinn. Skal þá halda fundinn innan tveggja vikna frá því að stjórn berst áskorunin.

Félagsfundur er lögmætur sé löglega til hans boðað.

6. grein – Skrifstofa og rekstur

Samtökin reka skrifstofu og eigið vefsetur til miðlunar upplýsinga og þekkingar til félagsmanna, stjórnvalda og almennings. Þau halda opna fundi og ráðstefnur sem tengjast markmiðum þeirra og baráttumálum, ýmist á eigin vegum eða í samstarfi við aðra.

Samtökin afla fjár til starfseminnar með félagsgjöldum, styrkjum og fjárframlögum  einstaklinga og fyrirtækja. Við öflun fjár skal þess gætt að samtökin starfa óháð opinberum aðilum og hvers konar hagsmunaaðilum, sbr. 1. gr.

7. grein – Starfsmenn

Stjórn annast ráðningu í störf á vegum samtakanna. Gjaldkeri gerir samning við hvern starfsmann og skulu þeir bornir undir stjórn til samþykkis. Heimilt er að greiða formanni og gjaldkera þóknun fyrir stjórnarstörf sín. Starfskjör öll eru opinber.

8. grein – Gjafir

Fái samtökin stóra fjárgjöf, svo sem arf, skal stjórn gera tillögu um ráðstöfun fjárins til aðalfundar eða félagsfundar sem boðað er til sérstaklega af því tilefni. Slíkt fé skal að jafnaði renna í sérstakan sjóð. Stjórn gerir tillögu um ráðstöfun fjárins til aðalfundar eða hins sérstaka félagsfundar. Verði settur á stofn sjóður skal aðalfundur eða hinn sérstaki félagsfundur kjósa sjóðstjórn ef þurfa þykir. Sé ekki kjörin sérstök sjóðstjórn fer stjórn samtakanna með sjóðinn og ráðstöfun hans í samræmi við ákvörðun fundarins.

9. grein – Slit samtakanna

Samtökin verða ekki lögð niður nema með a.m.k. 2/3 hlutum atkvæða á aðalfundi, og einföldum meirihluta á framhaldsaðalfundi sem haldinn yrði ekki fyrr en tveimur vikum og ekki síðar en fjórum vikum eftir aðalfundinn. Verði samtökin lögð niður  skulu eignir þeirra renna til umhverfismenntunar barna í samræmi við tilmæli þess aðalfundar sem ákveður að leggja niður samtökin.

Fyrstu lög samtakanna voru samþykkt á stofnfundi þeirra 29 maí 1997. Lögunum var breytt á aðalfundi samtakanna xxxx 2015.

Samþykkt á framhaldsstofnfundi þ. 29. maí 1997.

Samþykkt breytingartillaga á aðalfundi 2003.

1.§ grein
Samtökin heita Náttúruverndarsamtök Íslands og varnarþing þeirra er í Reykjavík. Starfssvæði félagsins er landið allt. Samtökin starfa óháð opinberum aðilum og hagsmunaaðilum hvers konar.

2.§ grein
Stofnfélagar eru þeir sem undirrita stefnuyfirlýsingu Náttúruverndarsamtaka Íslands fyrir 30. september 1997. Félagar geta orðið allir lögráða einstaklingar sem aðhyllast markmið samtakanna og vilja starfa í samræmi við lög þess.

3.§ grein
Markmið samtakanna er að vera málsvari umhverfis- og náttúruverndarsjónarmiða. Þessum markmiðum hyggist félagið ná með því að: 

• Veita stjórnvöldum og framkvæmdaraðilum gagnrýnið aðhald.
• Tryggja upplýsingastreymi til almennings.
• Vinna að bættri lagasetningu í þágu umhverfis- og náttúruverndar.
• Efla samstarf við systursamtök hérlendis sem erlendis.
• Færa alþjóðlega umræðu nær almenningi.
• Efla vitund almennings um umhverfismál og náttúruvernd.
• Fræða almenning um gildi náttúrunnar.
• Stuðla að því að stjórnvöld virði alþjóðlegar skulbindingar í umhverfismálum.
• Afla fjár til starfsemi sinnar.

4.§ grein

a) Aðalfund Náttúruverndarsamtaka Íslands skal halda fyrir 1. maí ár hvert. Til aðalfundar skal boða með tölvupósti og í víðlesnu dagblaði með viku fyrirvara. Allir skuldlausir félagar samtakanna hafa kosningarétt og kjörgengi á aðalfundi.

b) Dagskrá aðalfundar skal vera: 

• Setning aðalfundar.
• Kjör fundarstjóra og annarra embættismanna fundarins.
• Skýrsla stjórnar og umræður um hana.
• Endurskoðaðir reikningar lagðir fram til afgreiðslu.
• Ákveðið árgjald.
• Lagabreytingar.
• Kjör tveggja endurskoðenda.
• Kjör stjórnar.
• Önnur mál.

c) Lagabreytingatillögur skulu berast stjórn skriflega eigi síðar en viku fyrir aðalfund og skuli þær liggja frammi á fundinum. Til að lagabreytingar nái fram að ganga þarf 2/3 hluta greiddra atkvæða.

d) Reikningsár samtakanna er almannaksárið.

5.§ grein
Stjórn samtakanna skal kjörin ár hvert á aðalfundi og hún skal skipuð 5 mönnum. Stjórn skipti með sér verkum. Auk þess skulu kjörnir tveir stjórnarmenn til vara og eiga þeir rétt á setu á stjórnarfundum.

6.§ grein
Æðsta vald er í höndum lögmæts aðalfundar. Stjórn annast málefni samtakanna milli aðalfunda og gerir grein fyrir málum á félagsfundum.

7.§ grein
Stjórn samtakanna boðar til félagsfunda þegar þurfa þykir, eða ef 1/3 hluti félagsmanna óskar þess. Dagskrár skal geta í fundarboði.

Samþykkt á framhaldsstofnfundi þ. 29. maí 1997.

Samþykkt breytingartillaga á aðalfundi 2003.

8.§ grein 
Verði Náttúruverndarsamtök Íslands lögð niður renni eignir samtakanna til umhverfismenntar barna í samræmi við tilmæli þess aðalfundar sem ákveður að leggja niður samtökin. Hafa skal samráð við menntamálaráðuneytið um hvernig skuli styrkja umhverfismennt.